Do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych. Instytucja wspólnot gruntowych regulowana jest obecnie w ustawie z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (Dz. U. Nr 28, poz. 169, z późn. zm.). Wspólnoty gruntowe są pozostałością uwłaszczeń włościan dokonywanych na ziemiach polskich w XIX wieku. Wspólnota gruntowa jest szczególnego rodzaju współwłasnością. Rozwiązania przyjęte w ustawie o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych dostosowane były do prowadzonej w okresie lat 60. XX wieku polityki rolnej. Wspólnoty gruntowe traktowane były jako jeden z elementów uspołecznienia rolnictwa, stąd też nie mogły być dzielone pomiędzy uprawnionych, a obrót gruntami wspólnot, z wyjątkiem zbycia na rzecz państwa, wymagał zgody właściwego wójta (burmistrza albo prezydenta miasta). Z tego też względu wprowadzono odnośnie do tych gruntów zakaz prowadzenia ksiąg wieczystych, a istniejące straciły moc i uległy zamknięciu.
Aktualnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej istnieje ponad 5100 wspólnot gruntowych o łącznej powierzchni około 107 tys. ha. Jednak prawie 3500 z nich nie ma uregulowanego stanu prawnego, tzn. nie ustalono w drodze decyzji administracyjnej, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej oraz wykazu obszarów gospodarstw rolnych przez nich posiadanych i wielkości przysługujących im udziałów we wspólnocie – mimo że ustaw nakładała obowiązek dokonania tych czynności w terminie 1 roku od dnia wejścia w życie ustawy – czyli do dnia 5 lipca 1964 r. W związku z powyższym obecnie, po ponad 50 latach od wejścia w życie ustawy, istnieją trudności w ustaleniu pochodzenia gruntów użytkowanych wspólnie, a więc w zaliczeniu ich do wspólnot gruntowych, albo do mienia gromadzkiego. Dodatkowo ustalenie kręgu osób uprawnionych do udziału we wspólnotach gruntowych stało się bardzo utrudnione, a niejednokrotnie niewykonalne.
Większość wspólnot gruntowych nie ma uporządkowanego zgodnie z przepisami ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych stanu prawnego. Taka sytuacja stwarza poważne niedogodności dla samorządu gminnego z powodu trudności z opodatkowaniem tych gruntów. Nie jest ona również korzystna dla rolników, zwłaszcza przy ubieganiu się o płatności bezpośrednie do posiadanych gruntów, gdyż obowiązujące przepisy ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych zabraniają podziału gruntów wspólnych na odrębne działki dla poszczególnych rolników. Ponadto zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy, istniejące wspólnoty gruntowe, które powołały spółki do sprawowania zarządu nad wspólnotą i właściwego zagospodarowania gruntów wchodzących w skład tej wspólnoty, mają ograniczone możliwości w dysponowaniu nieruchomościami stanowiącymi wspólnotę gruntową, natomiast poszczególni członkowie spółki mają ograniczony wpływ na jej funkcjonowanie, np. nie mają możliwości zaskarżenia do sądu uchwał podejmowanych przez spółkę co do ich zgodności z prawem.
Z uwagi na powyższe oraz na to, że w ciągu przeszło 50 lat obowiązywania ustawy miały miejsce w Polsce istotne zmiany ustrojowe, społeczne i gospodarcze, konieczna jest nowelizacja przepisów ustawy. Projektowana nowelizacja ustawy nie zakłada zniesienia istniejących wspólnot gruntowych, powstałych zgodnie z przepisami ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych, a więc w których znane są wielkości udziałów wszystkich uprawnionych, a zarządzanie wspólnotą odbywa się w ramach spółki utworzonej przez uprawnionych. Istniejące wspólnoty gruntowe będą mogły funkcjonować nadal w dotychczasowej formie organizacyjnej i gospodarować na dotychczasowych zasadach, jeżeli taka będzie wola samych uprawnionych. Ponadto projektowane zmiany w ustawie nie zmieniają obowiązujących przepisów dotyczących mienia gromadzkiego.
Ze względu na powyższe, w projektowanej ustawie o zmianie ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych proponuje się, aby postępowanie w sprawie ustalenia, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową będzie wszczynane z urzędu przez starostę. Przewidziano też uproszczenia w procedurze oraz możliwości ustalenia stanu prawnego w sytuacjach w których obecnie obowiązujące przepisy są bezradne.
Wspólnoty będą mogły podejmować uchwały o przekształceniu wspólnoty we współwłasność w rozumieniu ustawy – Kodeks Cywilny. Uchwała ta będzie podejmowana jednogłośnie przez wszystkich uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej. W przypadku braku jednomyślności będzie stosować się odpowiednio art. 199 zdanie drugie ustawy – Kodeks cywilny. Uchwała o przekształceniu wspólnoty gruntowej we współwłasność w częściach ułamkowych będzie określała współwłaścicieli nieruchomości i wielkość przypadających im udziałów we współwłasności. Wielkość udziału, jaki będzie przysługiwał współwłaścicielowi, będzie odpowiadała wielkości udziału, jaki przypadał mu we wspólnocie gruntowej. Przewiduje się, że uchwała będzie wymagać formy aktu notarialnego. Podjęta uchwała o przekształceniu wspólnoty gruntowej we współwłasność w częściach ułamkowych albo prawomocne orzeczenie sądu będzie stanowić podstawę do dokonania wpisu w księdze wieczystej oraz ewidencji gruntów i budynków.
Projekt ustawy zakłada także wprowadzenie zmian w przepisach dotyczących zagospodarowania wspólnot gruntowych. Osoby uprawnione do udziału we wspólnocie gruntowej powinny utworzyć spółkę do sprawowania zarządu nad wspólnotą i do właściwego zagospodarowania gruntów wchodzących w skład tej wspólnoty. Obowiązujące obecnie przepisy ustawy w tym zakresie w sposób niewystarczający regulują ustrój spółek powołanych do sprawowania zarządu nad wspólnotą gruntową. W związku z powyższym proponuje się wprowadzenie zmian w zakresie postanowień statutu spółki.
